Ik zat net met verbazing een verhaal over het etsen van de achterkant van een gloednieuwe iPod te lezen in het Cultureel Supplement van de NRC van gisteren toen mijn oog viel op een foto van een stoommotorfiets en een aantal foto’s van The Nagy Magical Movable-Type Pixello-Dynamotronic Computational Engine, oftewel een gerestylede computer die de NRC op pagina 12 van bovengenoemd katern als volgt omschrijft:
Richard ‘Datamancer’ Nagy maakt prachtige loodzware ‘victoriaanse’ laptops met hout en koper, en zijn steampunk desktopcomputer, de ‘The Nagy Magical Movable-Type Pixello-Dynamotronic Computational Engine
TM
’, samengesteld uit onder meer een Underwood-schrijfmachine en oude radiokast, is een wonder om te zien. Bovendien heeft hij een goedlopende handel in gemodificeerde toetsenborden - uit koper of messing met de toetsen van antieke typemachines en details als prominente lampjes, of een spatiebalk met het woord ‘aether’ erop gegraveerd. Zijn computers start je op door een draai te geven aan een opwindsleutel
Steampunk grijpt terug naar de nostalgie van het ruim honderdvijftig jaar geleden begonnen industriële “tijdperk waarin technologie nog nieuw en romantisch was. [...] Het gaat om een retro-futuristische esthetische stroming die de status van nerdy subcultuur razendsnel aan het ontgroeien is, en inmiddels terug te vinden is in zo ongeveer alle mogelijke kunstvormen, van muziek tot film tot architectuur. Dat is een opmerkelijke ontwikkeling voor wat begon in de jaren tachtig als een sub-sub-genre van sciencefictionliteratuur. De cyberpunk uit die tijd, een rebelse, sterk dystopische, maatschappijkritische vorm van sciencefiction, ging vooral over de strijd van het vrije individu tegen de overheersing door staat of corporatie. Steampunk - de term werd bedacht in 1987 door cyberpunk-pionier K.W. Jeter - verplaatste dit uitgangspunt naar een historische setting.”
De echte doorbraak kwam in 1990, met een publicatie van The Difference Engine van William Gibson en Bruce Sterling. The Difference Engine beschrijft een dystopisch negentiende-eeuws Engeland waarin de proto-computer uit de titel, ontworpen door Charles Babbage, daadwerkelijk is gebouwd en op stoom werkt. Het is een wereld van zeppelins, stoomboten en giftige smog - de verbrandingsmotor is nooit uitgevonden. En het is ook een wereld waarin iedereen een ‘nummer’ heeft dat in de Engines van de regering bewaard wordt, met alle persoonlijke informatie die daarbij hoort. De sociaal-politieke consequenties hiervan zijn bepaald onaangenaam.
Hierin wordt Engeland gedomineerd door de Industrial Radical Party, geleid door Lord Byron, is er te lezen in de Wikipedia:
In the novel, the British Empire is more powerful than it was in our world, thanks to the development and use of extremely advanced steam driven technology in industry. In addition, similar military technology has enhanced the capabilities of the armed forces (airships, dreadnoughts, and artillery); and the Babbage computers themselves. Britain, rather than the United States opened Japan to Western trade, in part because the United States became fragmented, due to interference from a Britain which foresaw the implications of a truly United States on the world stage. Counterpart successor states to our world’s United States include: a (truncated) United States; the Confederate States of America; the Republic of Texas; the Republic of California; a Communist Manhattan Island commune (with Karl Marx as a leading light); British North America (analogous to Canada, albeit slightly larger in this world); Russian America (Alaska); and terra nullius. Additionally, all land in the Americas are colloquially referred to as America [...] Napoleon III’s French Empire holds an entente with the British and Napoleon is even married to a British woman. In the world of The Difference Engine, it occupies Mexico. Like Great Britain, it has its own analytical/difference engines, especially used in the context of domestic surveillance within its police force and intelligence agencies. [...] Throughout the novel’s latter sections, there are references to an “Eye”, which appears to be a metaphor for Jeremy Bentham’s Panopticon- the concept of omnipresent surveillance technology initially mooted for nineteenth century prison architecture, and the subject of contemporary concern about its intrusions against human rights and civil liberties from authoritarian western societies who use the development of information technology to monitor, regulate and police their populations, as Michel Foucault noted in his Discipline and Punish (1977). Human beings appear to have become digitised ephemeral ciphers at the mercy of a sentient artificial intelligence, implied to be as a consequence of this world’s accelerated development of information technology.
Destijds was de ‘home computer’ net de kinderschoenen uitgegroeid, en waren overheden druk bezig informatiestromen te koppelen en te digitaliseren. Het College Bescherming Persoonsgegevens bestond toen nog niet…
