‘Catch a fire? is een ?tijdens de apartheid in Zuid-Afrika? spelende politieke thriller. Het ?tijdens de apartheid? doet vermoeden dat apartheid tot de verleden tijd behoort. Een bezoek aan Zuid-Afrika heden ten dage laat zien dat apartheid nog steeds tot het pijnlijke ?nu? behoort en toch wel om wat nuancering vraagt, ook van een (jonge?) journalist die een recensie schrijft over een film.
De herinnering is nog vers. Nadat ik de sfeer op de universiteit van Stellenbosch had geproefd, een kop kruidenthee in het belendende theehuis had gedronken en eigenlijk al had besloten dat ik Stellenbosch toch niet de meest geschikte plek vond om te doceren, werd het tijd om maar weer eens terug te gaan naar Kaapstad. Ik besloot de binnenweg te nemen, die enigszins parallel liep aan de snelweg, dacht ik, om zo rijdende te kunnen genieten van de prachtige ?wijnplantages? ... die van die wijnreclames, jullie weten wel: rode bomen, paarsachtige luchten en dan die witte huisjes die, zo bleek bij nader onderzoek de voormalige verblijfsgebouwen waren van de ?wijnslaven?. Het bleek moeilijk om te kunnen genieten van dit voorbijglijdende panorama. Zonder het te willen hoorde ik het geschreeuw van de voormalige ?slachtoffers? van de zweep, van de verkrachtingen en van de vroeggeboortes, van de gekte en gek genoeg van de dood.
Op een kruispunt aangekomen, nam ik een afslag en na een tiental minuten rijden bevond ik mij in het midden van wat heet een ?township?. Ik herkende het meteen, immers ik had de dag daarvoor een ?alternatieve? trip gemaakt met een groep studenten naar een township, even buiten Kaapstad. Daar hadden we van townshipbewoners een rondleiding gekregen. Ik heb nog foto?s van mij en mijn zoon zittend op een bankje voor een schooltje. Ik heb mijn arm om mijn zoon geslagen en mijn zoon zijn armen om een klein jongetje met grote gitzwarte ogen.
Ik was niet bang, ik was er dus al geweest en het was er veilig. Maar hoe langer ik reed, hoe meer ik het vermoeden kreeg dat deze township gigantisch groot moest zijn: een ruime provincie Utrecht? Geen straatnamen, geen verkeersborden. Wel drommen mensen die te voet ergens naar toe liepen. Opeens hoorde ik ver achter mij aanstormende politiesirenes. Wat nu? Waar moest ik naar toe? In de berm, waar mensen liepen? Ik besloot gewoon heel rustig door te rijden en liet de luid loeiende politiekaravaan aan mij voorbijgaan. Ik heb nog nooit zoiets gezien. De mensen schenen er opgewonden van te raken en liepen rechts en links door elkaar heen. Het was heel warm in de auto en ik besloot niet de airconditioning aan te zetten maar wel het raampje te openen met behulp van de elektrische bediening.
Na dertig minuten vergeefs naar een verkeersbord met de naam Cape Town te hebben uitgekeken, besloot ik bij een ?benzinepomp? naar de weg te vragen. Ik zette de auto neer, zoals je dat ook thuis doet, niet bij de pomp maar ergens vlak voor, vlak naast of zelfs vlak achter het gebouw. Ik stapte uit en liep het kantoortje binnen. Mijn hart klopte in mijn keel. Ik weet niet waarom, het was gewoon zo. Ik vroeg aan de man achter de toonbank waar Kaapstad was. Ik vertelde hem dat ik mij had verreden en aangezien er geen verkeersborden waren ... . ?Stel je voor?, zei hij, ?dat iedereen zou weten hoe je in Kaapstad komt?.
Hij kwam op mij af, griste een flesje Cola-light uit de gekoelde toonbankkast, opende het met een zwiep tegen de deurpost en duwde het in mijn hand. ?Hier, drink eerst iets. Ik trakteer. Ik vind je werkelijk moedig. Zo?n klein wit vrouwtje in het midden van een township. Ik heb dat eerlijk gezegd nog niet eerder beleefd?. Hij vertelde dat ik allerlei bomen in de gaten moest houden en ook de gebouwen en de gebouwtjes om vervolgens dan rechts of links af te slaan en ja ... het lukte. Ik zat na een half uur weer op de snelweg naar Kaapstad, beseffende dat de apartheid nog altijd het Leitmotiv was van een heersende klasse om er een economisch voordeel uit te persen en dan bleken zwart en wit, bij nader inzien, de kleuren te vertegenwoordigen op het palet van een wereldwijde politiek georganiseerde expansiedrift.
?Catch a fire?, een film van de Australische regisseur Phillip Noyce (van onder andere ?The bone collector?) laat zien dat als je maar lang genoeg doorgaat met onderdrukken een einde komt aan deze onderdrukking omdat de onderdrukte zich laat omscholen tot vrijheidsstrijder, in sommige politieke kringen aangeduid met de term terrorist, en z?n voormalige onderdrukker de kop indrukt.
Ik heb de film nog niet gezien. Dat gaat de volgende week gebeuren, als ik een gaatje vind in mijn drukke bestaan. Het gaat mij in deze column, eerlijk gezegd, om de laatste zin van de hand van de filmrecensent in ?Het Parool? van achttien april jongstleden: ?Het is jammer dat de film eindigt met een wee?g slot, waarin het woord vergeven iets te vaak valt?.
Een mens die ooit iets (ergs) aangedaan is door een medemens weet uit ervaring dat als hij/zij niet in staat is tot vergeven, in een ?hel? terecht komt en dat deze de verdere route bepaalt waarlangs de levensweg haar voltooiing zal vinden.
Vergeven is het absolute ?sine qua non? (niet te verwarren zoals de Word spellingscontrole doet met ?zonnekanon?) om de geweldspiraal met als overdonderende apotheose ?de oorlog? te doen stoppen.
Vergeven is nodig om de wraakgevoelens die het slachtoffer heeft niet tot wraakacties te laten uitmonden.
Vergeven is geen loos woord en vergeven is geen overbodige luxe. Vergeven is meer dan ooit belangrijker geworden om een einde te maken aan de daden als een direct gevolg van de geweldspiralen door politieke keuzes ingeleid en door mensen die zich slachtoffer voelen uitgevoerd.
Vrijwel elk mens voelt zich wel eens slachtoffer of heeft zich wel eens slachtoffer gevoeld en weet dat men iets terug wil doen, al is het maar om van dat nare gevoel verlost te worden. Als men dan denkt er van af te zijn, van dat gevoel, en vervolgens de ander tot slachtoffer heeft gemaakt, begint pas echt de recyclingcyclus van het fenomeen slachtofferschap op gang te komen.
De cynici onder mijn lezers zullen denken: ?wat een wee geklaag?, en vervolgens vanuit hun onbewuste slachtofferschap de mooie net nieuw gespoten glanzende rechter of linker achterflank van de net even te dichtbij rijdende automobiel een schop verkopen; het belastingformulier ?creatief? invullen; de knop van de stemcomputer indrukken; de hondendrol bij de buurman op de deurmat deponeren met of zonder rood wit blauw vaantje; de peuk op het lichaam van zijn partner uitdrukken (in navolging van Picasso, moge zijn ziel rusten in vrede vrij van slachtofferschap); een strop om de keel van de dictator draperen; mensen fusilleren waar ter wereld dan ook.
Vergeef me zoals ik jou vergeef opdat de vergeving als een ademtocht het leven mag inspireren.