Vorig jaar november was ik voor ’t eerst als afgevaardigde van Assadaaka deelnemer aan de Dag van de Dialoog in het indrukwekkende gebouw van het Apostolisch Genootschap in de Watergraafsmeer. Toen heb ik o.a. dat gebouw en de sfeer ervan uitgebreid beschreven.  Ook dit jaar was ik weer deelnemer en ditmaal was het thema: Oud en jong.

Dag van de Dialoog, 10 november 2011
Persoonlijk verslag van Lies Bierenbroodspot

Thema: Oud en jong
Waar: Het gebouw van het Apostolisch Genootschap, WGM.
Tijd: 10.30 – 12.30 u.
Namens: De Raad voor Levensbeschouwingen en Religies te Amsterdam (RLRA).
Deelname: Namens Multiculturele vereniging voor vriendschap Assadaaka, Onze
Hoop en NOMA: Ria Klumper en Lies Bierenbroodspot.
Voorzitter: Ank Veenstra van de RLRA.

Vorig jaar november was ik voor ’t eerst als afgevaardigde van Assadaaka deelnemer aan de Dag van de Dialoog in het indrukwekkende gebouw van het Apostolisch Genootschap in de Watergraafsmeer. Toen heb ik o.a. dat gebouw en de sfeer ervan uitgebreid beschreven.
Ook dit jaar was ik weer deelnemer en ditmaal was het thema: Oud en jong.
Op de uitnodiging trof ik de volgende vragen aan rond het thema Oud en jong:

- Hoe denk je als oudere over jongeren en als jongere over ouderen? Hoeveel
contacten heb je onderling?
- Wat vind je goed of niet zo goed aan ouderen / jongeren?
- Wat is je droom? Hoe zou het eigenlijk moeten zijn?
- Hoe kunnen we dit bereiken?

Persoonlijke voorbeschouwing
Deze vragen zetten mij vooraf al aan ’t denken over het thema en de vragen zelf.
Met name de tweede vraag vond ik wat ongelukkig geformuleerd, in de trant van: Wat vind je wel of niet goed aan gele en groene bananen? of aan zwarte en witte toetsen op de piano? Ik zeg het met opzet zo, want de formulering duwt je bijna in een denkrichting van dat er iets wel of niet goed zou zijn aan bepaalde groepen mensen.
Is dat nou net niet precies wat mensen juist tegen elkaar opzet en waar we eigenlijk van àf willen? Omdat het uitlokt om naar andere mensen te kijken als groep waar je ‘vóór’ of ‘tegen’ kunt zijn. Omdat je er last van hebt. Of omdat ze ‘anders’ zijn dan jij. Of juist omdat ze zo leuk zijn of zo brutaal of juist zo rustig en ingedut.
Misschien, denk ik dan, is de formulering van de vraag wel met opzet zo gekozen, om de dialoog uit te lokken. Ik kan me niet voorstellen dat dat niet de opzet was, want anders geef je hiermee mijn inziens een verkeerde boodschap. Je legt dan de nadruk niet op het idee van tolerantie en wederzijdse interesse of, zo je wilt, naastenliefde, noch op individuele beschouwing gebaseerd op persoonlijke ervaringen, maar op de benadering van andere mensen als een groep waarvan de leden nou eenmaal toevallig – omdat ze hun eigen leeftijdscategorie gemeen hebben – ook ongeveer allemaal hetzelfde zouden zijn en alleen al door hun taalkundige tegenstelling van Oud versus Jong ook letterlijk tegenóver elkaar zouden staan. Dat geeft een akelig beeld, vind ik.

Uiteraard zijn er natuurlijk wel verschillen aan te duiden voor beide groepen die voor de hand liggen. Om maar eens wat te noemen: de ene groep werkt vaak nog niet en zit op school of doet iets onduidelijks van nauwelijks aanwijsbare maatschappelijke status of is alleen maar bezig met carrière maken; de andere groep werkt doorgaans niet meer of minder, gaat niet meer naar school en maakt gebruik van sociale, maatschappelijke en economische voorzieningen zonder er vaak nog veel noemenswaardigs voor terug te (kunnen) doen.
Maar beschrijf je daarmee beide groepen? Iedereen weet dat je daarmee niemand die deel uitmaakt van één van beide groepen recht doet. Je zegt niks over hun zijn als mens, als vriend of vriendin of familielid, noch over hun mogelijkheden die wellicht nog of al lang liggen te sluimeren. Je gaat voorbij aan wie ze als individu en als mens zijn en wat ze voor anderen en voor elkaar kunnen betekenen.
Maar ja, we leven in een maatschappij waar commercie en geld de dienst lijken uit te maken, dus wat wil je? We kijken naar het ‘nut’ van mensen in plaats van naar hun waarde als mens. We stoppen onze steeds maar groeiende groep ouderen weg in verzorgings- en bejaardentehuizen waar de zorg steeds meer te kort schiet door geldgebrek en onderbezetting van personeel; terwijl de maatschappij groeiende groepen jongeren onvoldoende werk biedt en er daar bovenop ernstig wordt beknibbeld op onderwijs en opleiding. Wat voor toekomst bied je beide groepen dan? En hoe verwacht je dat beide groepen met elkaar omgaan als je ze uit elkaar haalt en wegstopt in verschillende segmenten van onze samenleving?

Ik moet dan denken aan wat ik in de jaren zeventig regelmatig opving aan toen ‘nieuwe’ ideeën over woongemeenschappen en woondorpen: woonvormen waarin jong en oud door elkaar leven, wonen en werken, en waar ze van elkaars aanwezigheid en kennis en kunde gebruik maken. Hoe reëel is het nog om te hopen dat dit soort idealen nu verwezenlijkt kunnen worden? In deze tijd van krapte en ‘ieder z’n eigen ding doen’ lijken we daar verder dan ooit van af te staan. Dus zullen we het nu misschien veel meer moeten zoeken in kleinere oplossingen, op kleinere schaal. Gewoon binnen de eigen kring, de eigen buurt of wijk of binnen de eigen school of vereniging of instelling.
Ik denk dat jong en oud veel meer aan elkaar zouden kunnen hebben als ze meer van elkaars inzet gebruik zouden maken. Maar dat moet dan wel mogelijk worden gemaakt. En dat begint met nadenken over, erover praten, van gedachten wisselen, het met elkaar (on)eens zijn en kijken waar je dan uitkomt. Zoals op deze Dag van de Dialoog.

Het volgende viel mij in, kort door de bocht:
‘Oud’ is niet hetzelfde als afgeleefd en uitgerangeerd, en kan een schat aan ervaring bieden aan ‘jong’. Het grootste deel van Oud staat in het verleden, en wat Oud dus kan bieden is ervaring, kennis en wijsheid.
‘Jong’ is niet altijd beter omdàt het nieuw is maar kan wel een noodzakelijke frisse wind bieden en een spiegel voorhouden aan ‘oud’. Jong staat op de schouders van Oud en staat op de lijn van voortgang. Het grootste deel van Jong ligt in de toekomst, en wat Jong kan bieden is optimisme, durf en het zien van kansen.

Jong ? Toekomst ? optimisme, durf, kansen

Heden
 
Oud ?   Verleden ? ervaring, kennis, wijsheid

De sleutel tot verbinding van Oud en Jong ligt alleen maar in het heden: dat wat ons bindt als mens. Dus: niet bang zijn voor elkaar, elkaar nog meer aanspreken en elkaar leren gebruiken, de overeenkomsten vieren en de verschillen respecteren. Want altijd blijven proberen de ander te zien in het licht van diens eigen levensweg en levensfase.

De Dag van de Dialoog
Dit hierboven was de theorie, mijn gedachten vóóraf. De dialoog op de dag zelf had weer een andere kleur, was vooral gericht op de uitwisseling van persoonlijke ervaringen in verband met het thema, zoals dat gaat bij een dialoog.
Bij de entree kwam Ank me tegemoet en de begroeting was hartelijk. Ze wees me op een tafelgenote van vorig jaar en vroeg me daarna een vraag op een kaartje te schrijven, een vraag die je een tafelgenoot van vandaag zou willen stellen. Ik schreef op: Wat heeft je hier gebracht? En zelf trok ik uit het mandje de vraag: Wat vind je belangrijk?
Hierna gingen we naar de ‘koffiekamer’ zal ik het maar noemen, waar een versierde tafel uitnodigend klaarstond. Toen we met z’n allen rond de tafel hadden plaatsgenomen telde ik in totaal 9 deelnemers. Ik herinner me dat er vorig jaar iets meer mensen waren, maar ondanks de kou in het lokaal (de verwarming bleek niet goed te werken en het was voor ’t eerst deze maand behoorlijk fris buiten) was er een prettige besloten sfeer.

Ank opende de bijeenkomst met een hartelijk welkom aan iedereen en met de vraag om je voor te stellen door je leeftijd te zeggen en hoe je je daarover voelt. En daarna om je antwoord te geven op de vraag die je had getrokken uit het mandje bij binnenkomst.
Zelf gaf Ank antwoord op de vraag die zij had getrokken (toevallig de mijne): Wat heeft je hier gebracht? Ze vertelde dat haar dochter ooit met het initiatief was gekomen voor deze Dag van de Dialoog die landelijk inmiddels een vast punt in het jaar is geworden. Haar dochter, Emily, is nu 5 jaar geleden overleden en Ank blijft de organisatie van deze dag op zich nemen bij het Apostolische Genootschap. Waarmee ze ook haar dochter blijft eren. (Waar pijn en liefde samenkomen…) Later vertelde Ank nog iets meer over de totstandkoming van deze dag. Wat prachtig dat iemand zoiets heeft nagelaten. Ik werd er stil van.

Bij de beantwoording van de vraag over je leeftijd en hoe je je daarover voelt viel op
dat niemand zei zich echt oud te voelen. Er was veel vitaliteit te voelen aan deze tafel.
De oudste deelnemer was 73, de jongste 35, het merendeel tussen 60 en 73. Dus toch overwegend een ‘ouder’ gezelschap, maar de meesten zeiden dat ze zich soms jonger en soms ouder voelen dan hun werkelijke leeftijd.
Ik heb weleens gehoord dat je ook een innerlijke leeftijd hebt, zeg maar de leeftijd van je ziel. Ik voel me soms, vooral op momenten dat ik intens geniet of als ik geraakt word door iets of iemand, zo’n jaar of 12 of 14. Dan giechel ik ook zo of uit me heel direct met warme knuffels of zingen en schaterlachen. Ik ben heel blij met die spontaniteit. Dat ik daar nog toegang toe heb. Het hoort bij een zielskwaliteit die me vreugde geeft en me verbindt met mensen.
Maar, bijna daarnaast of parallel daaraan, kan ik voelen dat ik ‘al veel langer hier ben’ en dat mijn ziel al veel heeft meegemaakt. En die ‘oudere’ kant zie ik als mijn vorm van wijsheid. Liefde/wijsheid, de tweede zielestraal. Ik ben daar blij mee, het maakt me rijk. Daar voel ik dankbaarheid voor.

Ik had wat moeite met het vinden van een antwoord op de vraag die ik zelf had getrokken: Wat vind je belangrijk? Nou, zoveel. Mensen, verbinding. En toen het eerste woord dat me erbij was ingevallen: Liefde. Liefde hoort bij mijn diepste drijfveer en verlangen, al kan ik me er soms ook mijlenver vandaan voelen. En ik voeg er nu aan toe: het is iets anders dan ‘lief’ doen of zijn. Het heeft eerder te maken met verbinding maken, inclusief maken. Steeds opnieuw. Want dat gaat lang niet altijd vanzelf. (‘Liefde is een werkwoord’, hoorde ik laatst als citaat of als titel.)

Zo had ieder een eigen verhaal en werd er veel verteld over eigen ervaringen met ‘jong’ en ‘oud’. Veel voorbeelden uit de praktijk, o.a. deze: in de tram wordt zelden nog, zoals vroeger, vanzelfsprekend voor je opgestaan als je wat ouder bent. Vroeger leerden wij dat en vonden wij dat heel gewoon. Tegenwoordig lijkt dat niet meer bij de normale sociale omgangsvormen te horen.
Ik vul nu zelf aan: Dan is het al te makkelijk om te denken dat ‘die jongeren’ allemaal egoïstisch zijn en geen manieren hebben. Maar uiteindelijk komt dat deels ook op rekening van de ouders door wie deze jongeren zijn opgevoed: de tussengeneratie van antiautoritaire opvoeding bijvoorbeeld en van vrijheid blijheid – wat toentertijd heel revolutionair en bevrijdend was omdat het de benauwende patronen doorbrak van vóór de oorlog. Zo gaat dat met ontwikkeling.
En nu lijkt dus de algehele tijdgeest die van ‘ieder z’n eigen ding’ te zijn: ieder leeft zo’n beetje voor zichzelf en als je geen zin hebt in contact dan doe je je oortjes in met je eigen muziek of zit je te bellen of te sms’en. Veel van dat gedrag ziet er vaak uit als respectloze onverschilligheid, maar niet alles is wat het lijkt en ik denk dat het ook vaak voortkomt uit verveling of uit onhandigheid en onzekerheid tegenover vreemden of uit verlegenheid met stilte – het is makkelijker om je dan af te sluiten en te verdwijnen in zelfgekozen klanken. In ieder geval laat het zien dat men steeds minder gericht lijkt op contact maken met andere groepen, met andere mensen dan die uit je eigen groep – alle moderne communicatiemiddelen ten spijt: die zijn immers meer gericht op contact binnen de eigen groep of op ‘informatie’ verkrijgen, zodat je niks meer hoeft te vrágen.
En toch bieden tegelijkertijd die moderne ontwikkelingen ook fantastische nieuwe kansen. Kansen die wij misschien nog niet zien. Laat staan dat we kunnen zien of dat ontwikkelingen ten goede zullen zijn. Wie weet. Dat hoort bij de volgende generatie. En die bouwt zowel voort op de onze als dat ze nieuwe dingen zal brengen. Zo is het altijd gegaan en zo zal het ook nu gaan…

Verder waren er voorbeelden van contact met buren en hoe daar pas wat in verandert op het moment dat je zèlf naar buiten komt met een contactpoging.
Wat mij opnieuw bij deze conclusie bracht: de sleutel tot het opheffen van vooroordelen en oordelen is contact maken. En daar hoort bij: zònder een bepaalde reactie te willen afdwingen. Het gaat om de stap, om de beweging die bij jou begint. En wat er dan terugkomt is niet aan jou. Dat merk je wel. Of niet. En dat is het dan, het begin van iets wat verder gaat of waar het stopt. 

Er werd ook vaak teruggegrepen op beelden uit de eigen jeugd, de eigen ervaring met jong zijn: hoe onze eigen ouders waren en hoe je je voelde als kind. Dat waren niet allemaal gelukkige verhalen, maar er waren ook voorbeelden van dat je je ook uit de nare indrukken van vroeger kunt losmaken en stappen kunt zetten in contact en je hart meer kunt openen. Ik vertelde dat ik dat zelf pas kon toen ik beter wist wie ik zelf was en daardoor m’n hart durfde openen naar buiten. Toen kreeg ik ook meer begrip voor de liefde en de beperkingen van anderen.
Wat bij mij opnieuw heel sterk als beeld naar voren kwam is dat we staan op de lijn der dingen: We staan figuurlijk op de schouders van onze voorouders en dragen onze kinderen op onze beurt daar ook weer op. Dat is een heel ander beeld dan van twee tegenover elkaar staande groepen. 

Ank uitte haar verlangen om haar ervaring (van best een moeilijk leven met veel diepgang) te delen met jongeren, om daar iets van over te dragen. Dat ze daar een gedrevenheid in voelt om dat te kunnen gaan doen.
Ik herkende dat sterk en spoorde haar aan om vooral haar droom levend te houden. Houd vast aan je verlangen, aan je droom. Hoe het vorm gaat krijgen wéét je nog niet, kun je vaak niet bedenken. Maar als je je droom levend houdt kan de vorm naar je toe komen. Zo is het bij mij ook gegaan: waar ik nu ben met mijn leven had ik nooit zelf kunnen bedenken, maar de vorm is er wel gekomen doordat ik trouw bleef aan m’n verlangen.
Hier las Ruth een gedicht (lied) voor over trouw blijven aan je droom.

Zo kwamen er nog meer dingen ter sprake in verband met het thema.
Ik noem alleen nog het voorbeeld van de jongste deelnemer, die haar zorg uitsprak hoe het later met haar kinderen zal gaan en hoe ze nu moet zorgen dat haar kinderen haar later geen verwijten zullen maken. Ik gaf als antwoord: liefde liefde liefde…
Dat werd beaamd door de anderen. Dat wat je nu geeft komt bij je terug. Wat je nu zaait zul je straks oogsten. Je hart is groot genoeg.
Voor mijzelf kwam hiermee, èn met de inbreng van Ank over haar dochter, heel duidelijk mijn eigen antwoord terug: liefde is waar alles om draait.

Ank sloot af met wat als belangrijkste begrippen uit het thema Oud en Jong naar voren waren gekomen in deze bijeenkomst: Aandacht geven aan elkaar, elkaar de ruimte geven, elkaar blijven aanspreken, contact blijven maken, elkaar respecteren.

Met speciale dank aan Emily en Ank.

Hartegroet, Lies