Goedenavond, dames en heren. Vanavond gaan wij het over een beladen onderwerp hebben of eigenlijk: twee onderwerpen. Aan de ene kant het bestaan van huiselijk geweld, aan de andere kant het bestaan van eerwraak. Aan het laatste onderwerp hebben wij reeds in februari van dit jaar een avond gewijd, maar, zoals u zult begrijpen: wanneer wij er aandacht aan gegeven hebben in de vorm van een discussiebijeenkomst, betekent dat niet, helaas, dat het probleem direct een oplossing gevonden heeft.
Waarom, zo vraagt u zich misschien af toen u de uitnodiging voor deze bijeenkomst vond, twee onderwerpen als huiselijk geweld en eerwraak in één avond ter sprake brengen? Feitelijk immers hebben beide dingen niets met elkaar te maken.
Daarin heeft u, wat ons betreft, slechts gedeeltelijk gelijk: eerwraak zien wij, in veel gevallen, als een speciale vorm van huiselijk geweld. Het zijn immers praktisch altijd de ‘naasten van’, de ‘familie van’ iemand die slachtoffer zijn van en dader van eerwraak. En daarin zit de parallel met huiselijk geweld: want ook huiselijk geweld wordt gepleegd door naasten, ja, per definitie zelfs degenen met wie je je woning deelt.
Dat huiselijk geweld door die personen gepleegd wordt die eigenlijk je vertrouwelingen zijn, die vaak zelfs, hoe dan ook, dierbaren zijn, dat maakt het voor veel mensen ontzettend moeilijk om het te erkennen, laat staan om erover te praten en laat helemaal staan om hulp te zoeken. Het is een enorm taboe. Dat geldt niet alleen voor mensen met een buitenlandse afkomst, dat geldt ook wel degelijk voor Nederlanders. Het bespreekbaar maken, mensen ervoor uit laten komen, mensen hulp laten zoeken is enorm belangrijk. Natuurlijk is degene die pleger is van huiselijk geweld een dader en degene die het ondergaat het slachtoffer. Maar het is niet zo duidelijk als bij bijvoorbeeld een overval, een geweldsdelict waarbij mensen betrokken zijn die elkaar niet kennen. Nee, bij huiselijk geweld is sprake van een geweldsspiraal waarbij beiden betrokken zijn, waarbij zowel dader als slachtoffer in een neerwaartse spiraal zitten – want als mensen die te maken hebben met huiselijk geweld geen hulp zoeken, dan komt er geen einde aan, dan zal het alleen maar erger worden en hoe het eventueel af kan lopen… daar wil je liever helemaal niet aan denken.
Huiselijk geweld is een probleem, omdat er, zoals ik net gezegd heb, een taboe op rust. Wij weten dat het gebeurt, maar het is heel moeilijk om erachter te komen op welke schaal. De dader zwijgt erover; hij – want het zijn vaker mannen dan vrouwen, hoewel er ook wel degelijk vrouwen zijn die dader zijn – schaamt zich er ook voor, de vrouw van wie hij houdt, het kind van wie hij houdt, of misschien zelfs de ouder van wie hij houdt, te mishandelen. Het slachtoffer schaamt zich ervoor en zwijgt erover. Liever zeggen van de trap gevallen te zijn tijdens het ramenlappen of tegen de deur aangelopen te zijn dan toe te geven mishandeld te worden door iemand in je eigen huishouden.
En die bijzondere vorm van huiselijk geweld, waar veel aandacht voor is, eerwraak, is ook zeker iets waar het taboe voor moet verdwijnen. Want hoewel iedereen weet dat het bestaat – de VN schatten het totaal aantal slachtoffers van eerwraak mondiaal op zo’n 5000 – praat ook hier niemand over.
En het lijkt misschien niet zo veel – 5.000 over de hele wereld – maar ieder slachtoffer van eerwraak is een slachtoffer te veel, iemand die het slachtoffer geworden is van begrippen als: ‘goede naam van de familie’, ‘zedelijke eer’, ‘verlies van eer’, ‘familie’ en ‘het herstellen van de familie-eer’. Begrippen die allemaal heel veel, ja zelfs alles met ‘cultuur’ te maken hebben en dus ook door die cultuur en beschaving kunnen verdwijnen. Het is allemaal bijna te veel om in één avond te bespreken. Maar om het bespreekbaar te maken is het dan ook goed om uit te gaan van een aantal feiten die wij gevonden hebben: eerwraak is ‘een verschijnsel waarbij een familie of stam de verloren gegane zedelijke eer meent te kunnen herstellen door het plegen van een moord op de veroorzaker van het eerverlies of degene die schuldig is aan het eerverlies.’ Verder heb ik kunnen vinden dat het een regionaal verschijnsel is, dat voorkomt in Turkije, Egypte, Jordanië, Irak, Iran, Syrië, Israël, het Saoedische- schiereiland, Pakistan en Afghanistan. Vanuit die landen en gebieden is het ook naar Nederland gekomen. En nu hier mensen wonen die uit een omgeving komen waarin eerwraak een deel van het leven is, is het belangrijk om erbij stil te staan, om het te erkennen en om te zorgen dat het niet gebeurt. Dat betekent dat wij ook naar onszelf moeten kijken, onze eigen waarden en normen. Het is makkelijk om een oordeel te vellen aan de hand van ons eigen denkpatroon en onze eigen cultuur. Maar met simpelweg zeggen dat ‘het niet goed is’, zijn we er niet. Het is té gemakkelijk om te zeggen dat eerwraak een overtreding van de wet is; dat ís het natuurlijk wel, maar daarmee maak je nog niet dat het ook niet gebeurt.
Daarom willen wij graag op deze avond onze gedachten laten gaan over de betekenis die ‘eer’ voor ons heeft en die ‘wraak’ voor ons heeft. Dingen bespreekbaar maken, erover praten, er met andere mensen over van gedachten wisselen, dat heeft al zoveel menselijk leed voorkomen; met deze avond over huiselijk geweld in het algemeen en eerwraak in het bijzonder willen wij graag onze eigen bijdrage leveren aan het leefbaar maken en houden van onze eigen stad, ons land, onze wereld.
De film die u nu gaat zien wil bijdragen aan een groei van begrip.
Ik wens u allen een vruchtbare gedachtewisseling.
Toespraak Ahmed El Mesri op 1 november ’09 (Thema: huiselijk geweld en eerwraak)